Όταν οι παιδικές ζωγραφιές μιλούν…

Σπίτια, δέντρα και ένα φυσικό τοπίο, στο οποίο συνήθως, δεσπόζει ένας καταγάλανος ουρανός με λίγα σκορπισμένα σύννεφα ή έναν «χαμογελαστό» ήλιο, είναι τα συνηθέστερα σχέδια που αποτυπώνει ένα παιδί στο χαρτί, τελειοποιώντας τις πρώτες του ζωγραφιές. Η επιλογή χρώματος, η τοποθέτηση της ανθρώπινης φιγούρας στο χαρτί, ο σχεδιασμός ενός δέντρου ή σπιτιού, ακόμη και μία σκοτεινή, ανεξήγητη φιγούρα, έχουν την δική τους ερμηνεία στον εσωτερικό παιδικό κόσμο. Και οι μαρκαδόροι, οι ξυλομπογιές και τα πινέλα είναι το μέσο, που χρησιμοποιούν τα παιδιά, για να “δημιουργήσουν” εκείνο που δύσκολα μπορούν να εκφράσουν.

Χωρίς να είναι εύκολο κάθε ζωγραφιά να αποτελεί απαραίτητα, αντικείμενο ερμηνείας, πολλοί κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι, ακόμη και εισαγγελείς, ζητούν από μικρά παιδιά να ζωγραφίσουν κάποιο δραματικό γεγονός που βίωσαν, ιδίως αν δεν είναι σε θέση να εξηγήσουν επαρκώς, λεκτικά κάτι που τους συνέβη. Εάν υπάρχει υποψία πως ένα παιδί είναι θυμωμένο ή λυπημένο, με έντονες κάποιες φοβίες, στην ζωγραφιά του πρωταγωνιστεί αυτό που το ενοχλεί.

«Ένα φοβερό τέρας, ένα ποντίκι σε μια τρύπα, ή ακόμα και μια γκρίζα άμορφη μάζα» δίνουν τις απαντήσεις στους ειδικούς και μαρτυρούν μία αναστατωμένη ψυχολογία του παιδιού την ώρα που ζωγραφίζει.

Το ιχνογράφηµα και η ζωγραφική αναγνωρίζονται ως δύο από τους σημαντικότερους τρόπους έκφρασης των παιδιών και έχουν επανειλημμένα συνδεθεί µε την αποτύπωση της προσωπικότητας και των συναισθημάτων τους. Οι ζωγραφιές τους αντανακλούν τον εσωτερικό τους κόσµο και απεικονίζουν στοιχεία που αφορούν την ψυχολογική τους κατάσταση και το διαπροσωπικό τους ύφος.

ΠΩΣ ΖΩΓΡΑΦΙΖΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ;

Τα παιδιά ζωγραφίζουν µέσω της µνήµης, της φαντασίας και της πραγματικότητας. Τα σχέδια από µνήµης βασίζονται σε ό,τι θυµούνται τα παιδιά. Πολλά παιδιά δυσκολεύονται να ζωγραφίσουν κάτι, κάνοντας χρήση µόνο της φαντασίας τους. Μπορεί να χρειάζονται ένα σχέδιο που απαιτεί συµπλήρωση ή ολοκλήρωση. Το αν και κατά πόσο ένα παιδί χρησιμοποιεί τη φαντασία του στη ζωγραφική επηρεάζεται και από αναπτυξιακούς παράγοντες. Για παράδειγμα, τα µικρά παιδιά ασχολούνται λιγότερο µε την ακριβή απόδοση και περισσότερο µε το τι φαντάζονται. Φυσικά τα παιδιά οποιασδήποτε ηλικίας (συνήθως όχι της προσχολικής ηλικίας) ζωγραφίζουν και τα αντικείμενα που βρίσκονται γύρω τους.

ΤΡΟΠΟΙ MΕ ΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝ ΤΟ ΥΛΙΚΟ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΣΤΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΤΟΥΣ, ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚRAMER

1. Προκαταρκτικές ενέργειες: µμουντζούρες, ορνιθοσκαλίσματα, και εξερεύνηση µε την αφή. Αυτή η δράση αποτελεί µια θετική και εγω-συντονική εμπειρία.
2. Χαώδης έκφραση: άδειασµα των χρωμάτων, πιτσιλίσµατα, καταστροφική συμπεριφορά που οδηγεί σε απώλεια ελέγχου.
3. Η ζωγραφική στην υπηρεσία της άµυνας: στερεοτυπική επανάληψη, αντιγραφή, ξεπατίκωµα.
4. Εικονογραφήματα.
5. Μορφοποιημένη έκφραση ή εικαστικό έργο: παραγωγή συμβόλων που εξυπηρετούν την αυτό-έκφραση και την επικοινωνία.

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ
1. Στάδιο μουντζουρώματος (2-4). Η ζωγραφιά σε αυτό το στάδιο χαρακτηρίζεται από έλλειψη οργάνωσης, ευθείες και κυκλικές γραµµές. Στην ηλικία των 4 ετών το παιδί αρχίζει να τα κατονοµάζει.
2. Προσχηµατικό στάδιο (4-7). Η ζωγραφιά χαρακτηρίζεται από παραστατικά σύµβολα, ειδικά υποτυπώδεις ανθρώπινες µορφές.
3. Σχηµατικό στάδιο (7-9). Σε αυτό το στάδιο παρατηρείται η ανάπτυξη των παραστατικών συµβόλων, η σύνθεση, το χρώµα για συγκεκριμένα αντικείμενα και συγκεκριμένες φόρµες για τους ανθρώπους.
4. Στάδιο αναδυόμενου ρεαλισμού (9-11). Σε αυτό το στάδιο είναι καλύτερη η αποτύπωση της προοπτικής και των χρωμάτων στη φύση, ενώ αυξάνεται η ακαµψία στην εικαστική έκφραση.
5. Στάδιο του ψευτο-ρεαλισµού (11-13). Παρατηρείται ενίσχυση της επίγνωσης των ανθρώπινων µορφών και του περιβάλλοντος. Τελειοποίηση της καρικατούρας.
6. Περίοδος των αποφάσεων (εφηβεία). Παρατηρείται σύνθετη έκφραση και πολλά παιδιά µπορεί να µην φτάσουν ποτέ σε αυτό το στάδιο.

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΩΝ ΣΧΕΔΙΩΝ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ

Πολύ έντονο και επαναλαμβανόμενο σβήσιµο
1. Ανασφάλεια.
2. Πιθανόν άγχος.
3. Πιθανόν αποτέλεσμα χρόνιας ασθένειας.

Θέση ζωγραφιάς

Στο κέντρο
1. Φυσιολογικό και ασφαλές άτοµο.
2. Ανασφάλεια και ακαµψία όταν βρίσκεται ακριβώς στο κέντρο, ιδιαίτερα στις διαπροσωπικές σχέσεις.
3. Τάση για επικέντρωση στον εαυτό.
4. Τάση για συναισθηματική συμπεριφορά

Στη δεξιά πλευρά της σελίδας
1. Σχετικά σταθερή και ελεγχόμενη συμπεριφορά.
2. Πιθανές τάσεις διανοητικοποίησης που πιθανόν αναστέλλουν τη συναισθηματική έκφραση.

Στην αριστερή πλευρά
Δεν υπάρχουν στοιχεία που να αφορούν τα παιδιά.

Ψηλά στη σελίδα
Πιθανόν υψηλά επίπεδα τάσης επίτευξης.

Χαµηλά στη σελίδα
1. Συναισθήματα ανασφάλειας και ανεπάρκειας.
2. Πιθανή νεύρωση.

Στην πάνω αριστερή γωνία
1. Νοητική καθυστέρηση.
2. Συχνά στα παιδιά χρησιμοποιείται κατά τις πρώτες τάξεις του Δηµοτικού.

Πάνω δεξιά γωνία
Δεν υπάρχουν στοιχεία που να αφορούν τα παιδιά.

Στην άκρη του χαρτιού κάτω ή πάνω (κέντρο)
Πιθανή νοητική υστέρηση.

Πίεση στο χαρτί

Φυσιολογική στα παιδιά και µάλιστα τα αγόρια συνήθως τείνουν να πιέζουν πολύ περισσότερο από τα κορίτσια.

Ασυνήθιστα ελάχιστη πίεση, αχνές γραµµές
1. Χαµηλό επίπεδο ενέργειας.
2. Παλινδρόµηση.
3. Πιθανό ιστορικό στέρησης ή απόρριψης.

Μέγεθος σχεδίου

Ασυνήθιστα µεγάλα σχέδια
Φυσιολογικό και αναμενόμενο από τα παιδιά, εκτός εάν είναι πάνω από εννέα ίντσες σε χαρτί µε µάξιµουµ µέγεθος τις 11. Σε αυτήν την περίπτωση πιθανόν υπάρχει ένα συναισθηματικό πρόβληµα.

Ασυνήθιστα µικρά σχέδια
1. Άγχος.
2. Τάσεις απόσυρσης, ντροπαλότητας.
3. Φυσιολογικό για τα πολύ µικρά παιδιά, αν και µπορεί να συνδέονται µε δυσκολίες στην ανάγνωση. Εάν η ανθρώπινη φιγούρα είναι µικρότερη σε ύψος από 2 ίντσες, τότε ίσως υπάρχει ένα συναισθηματικό πρόβληµα.

Υπερβολική σκίαση

Προβλήματα συναισθηματικής προσαρμογής, αν και θεωρείται φυσιολογικό στα πολύ µικρά παιδιά.

Λεπτομέρειες

Οι περίεργες λεπτομέρειες στα παιδιά υποδηλώνουν αποδιοργάνωση της προσωπικότητας.

Μικρή διαταραχή της συμμετρίας.
Συναντάται στα παιδιά που βρίσκονται σε συνθήκες πίεσης και θεωρείται φυσιολογικό, ενώ συναντάται και στα παιδιά µε φτωχή προσαρμογή και φτωχή σχολική επίδοση

Aξιoσηµείωτn διαταραχή της συμμετρίας.
Φανερή επιθετικότητα µε πιθανή νευρολογική διαταραχή.

Διαφάνειες (Φτωχή σύνδεση µε την πραγματικότητα)
Φυσιολογικές για µικρά παιδιά, αν και σε µμεγαλύτερα παιδιά υποδηλώνουν ανωριμότητα και προβλήματα προσαρμογής. Έχουν εµφανιστεί και σε παιδιά µε οργανικά συμπτώματα.

Η ζωγραφιά των μικρών φίλων, ανοίγει ένα παράθυρο στην ψυχογράφηση του δικού τους κόσμου… γίνεται ένα κανονικό “περικείμενο”.

*Η Παρασκευή Παπατσιφλικιώτη είναι δημοσιογράφος (μέλος της ΕΔΣΤΕ), συγγραφέας, βρεφονηπιοκόμος και θεραπεύτρια λόγου με έδρα τη Θεσσαλονίκη.