Είναι γεγονός ότι για ένα παιδί σε οποιαδήποτε ηλικία, το διαζύγιο των γονέων του είναι τεράστιο σοκ. Όμως έρευνες έχουν δείξει ότι δεν είναι το διαζύγιο αυτό καθ’ αυτό που μπορεί να δημιουργήσει κοινωνικοψυχολογικές δυσκολίες στα παιδιά, αλλά το πώς οι ίδιοι οι γονείς θα το αντιμετωπίσουν και θα το μεταφέρουν σε αυτά.
Έτσι, ανάμεσα στους πιο σημαντικούς παράγοντες εμφανίζεται η χρονική στιγμή, ο τρόπος, η ποιότητα των σχέσεων μεταξύ των μελών της οικογένειας, το περιβάλλον, ο αριθμός των παιδιών, η ζωή πριν και μετά, η ηλικία, η προσωπικότητα, αλλά και η γενετική προδιάθεση του παιδιού στο πώς αντιμετωπίζεται και πόσο επηρεάζει την ψυχολογική κατάσταση του παιδιού.
Οι πιο συνηθισμένες αλλαγές συμπεριφοράς μετά από ένα διαζύγιο, είναι η επιθετική και πολλές φορές αντιδραστική συμπεριφορά, ειδικά στα αγόρια καθώς επίσης και τα συμπτώματα άγχους, απομόνωσης και χαμηλής διάθεσης.
Μελέτες έχουν δείξει ότι τα παιδιά αυτά παρουσιάζουν κατά 40% περισσότερες πιθανότητες χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών (οινόπνευμα, ναρκωτικά…). Τα παιδιά αυτά είναι ευάλωτα στα συναισθήματά τους, ενώ φοβούνται ότι ανά πάσα στιγμή θα χάνουν ανθρώπους που αγαπούν χωρίς να ξέρουν το γιατί, ενώ ένα μεγάλο ποσοστό αυτών των παιδιών θεωρούν τον εαυτό τους υπεύθυνο για ό,τι έχει συμβεί.
Σε μεταγενέστερο στάδιο, όταν τα παιδιά αυτά μεγαλώσουν και κληθούν να αντεπεξέλθουν τα ίδια σε μία σχέση, παρουσιάζουν έλλειψη εμπιστοσύνης στον έρωτα ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις παρουσιάζουν έναν εσωτερικό διχασμό:
Από τη μία, έχουν την επιτακτική ανάγκη να αγαπήσουν, να δεθούν με κάποιον και να ολοκληρωθούν ως άνθρωποι και, από την άλλη, έρχονται αντιμέτωποι με τον μεγάλο τους φόβο, ότι δηλαδή θα αποτύχουν όπως και οι γονείς τους, καθώς υπάρχει έλλειψη ικανοποιητικού προτύπου επιτυχημένης και χαρούμενης οικογένειας.
Χαρακτηριστική φοβία είναι ότι δεν θα ήθελαν ποτέ να δημιουργήσουν μια αποτυχημένη οικογένεια και παιδιά που θα πρέπει να μεγαλώσουν όπως τα ίδια.
Όμως τι μπορούν να κάνουν οι γονείς για να προετοιμάσουν τα παιδιά τους και να τα βοηθήσουν να βιώσουν το διαζύγιο όσο πιο ανώδυνα γίνεται και πόσο καιρό πριν πρέπει να τα προετοιμάσουν; Ο διευθυντής του Family Center of the Jerusalem Institute for the study of Psychological Stress, G. Caplan, σε άρθρο του στο Arch. Dis. Childhood, τονίζει ότι: «…είναι επιθυμητό, εάν είναι δυνατόν, η συζήτηση με τα παιδιά να γίνει συγχρόνως και με τους δυο γονείς παρόντες, γιατί έτσι θα πεισθούν ότι οι γονείς συμφωνούν. Ανάλογα με τις αντιδράσεις των παιδιών σε αυτές τις πρώτες συζητήσεις, θα κριθεί αν τέτοιου τύπου επαφές θα συνεχιστούν και πόσο συχνά, με τον έναν ή και τους δύο γονείς…» ενώ συμβουλεύει ότι η συζήτηση πρέπει να γίνει μόνο μία έως δύο εβδομάδες πριν τον χωρισμό για παιδιά προσχολικής ηλικίας, ένα με δύο μήνες πριν για παιδιά 5-8 ετών. Τα μεγαλύτερα παιδιά πρέπει να προετοιμαστούν ακόμα πιο πριν.
Για την ομαλή πορεία της ζωής του παιδιού μας πρέπει να ακολουθήσουμε τους 10+1 κανόνες που ακολουθούν:
1. Ενημερώστε από κοινού τα παιδιά σας για την κατάσταση, με λόγια κατανοητά, σύμφωνα πάντα με την ηλικία τους και όχι απαραίτητα εκθέτοντας όλες τις λεπτομέρειες. Είναι σημαντικό, δε, να τα βεβαιώσετε ότι δεν ευθύνονται αυτά για το χωρισμό σας και να τα καθησυχάσετε ότι τα αγαπάτε πολύ, ότι θα είστε πάντα δίπλα τους και ότι θα προσπαθήσετε να μην αλλάξετε πολλά πράγματα στην καθημερινότητά τους.
2. Ποτέ μη μιλάτε άσχημα για τον/την πρώην σύζυγο μπροστά στο παιδί. Σίγουρα, το έχετε ξανακούσει, το γνωρίζετε, όπως γνωρίζετε και ότι είναι πιο εύκολο να το λέει κανείς παρά να το κάνει. Μερικές φορές δεν χρειάζεται καν να χρησιμοποιήσει κανείς άσχημα λόγια για να μειώσει τον άλλο στα μάτια των παιδιών, αρκεί ένα επιτιμητικό βλέμμα, μια χειρονομία ή ακόμα και η εσκεμμένη αδιαφορία όταν το παιδί περιγράφει και διηγείται πώς πέρασε με τον άλλον γονιό. Επίσης, πρέπει να πάψετε να μεταφέρετε, μέσω των παιδιών, αρνητικά μηνύματα και χαρακτηρισμούς, ο ένας τον άλλον. Αυτό πληγώνει τα παιδιά και έχει ως συνέπεια, τα παιδιά να αποφεύγουν τον γονέα που κατηγορεί τον άλλον.
3. Ποτέ μη χρησιμοποιείτε το παιδί ως αγγελιοφόρο για όσα θέλετε να ενημερώσετε τον/την πρώην. Ο κανόνας αυτός ισχύει ακόμα και για κάθε είδους πληροφορία, από το ότι θα περάσετε να πάρετε το παιδί μια ώρα αργότερα από ό,τι συνήθως μέχρι το ότι η δασκάλα του σχολείου σας έκανε παρατήρηση για τη συμπεριφορά του. Δίνοντας στο παιδί το ρόλο του ενδιάμεσου, ρισκάρετε να βρεθεί αντιμέτωπο με μια αντίδραση που κανονικά προοριζόταν για εσάς και όχι για το παιδί. Η επικοινωνία με τον άλλο γονιό είναι δική σας δουλειά και όχι του παιδιού.
4. Μην αναφέρετε ποτέ στο παιδί οικονομικά θέματα που σχετίζονται με τον άλλο γονέα. Μην πείτε ότι έχει αργήσει να καταβάλλει τη διατροφή ούτε να συζητήσετε ποιος έχει αναλάβει ποια έξοδα. Το παιδί δεν χρειάζεται να ξέρει ποιος πληρώνει για το κολυμβητήριο και ποιος για τα ρούχα τους –αυτό έχει πιθανότατα καθοριστεί μετά από δικαστική απόφαση κι αν υπάρχουν προβλήματα στην πράξη, απευθυνθείτε ξανά στον δικηγόρο σας. Αλλά αφήστε το παιδί έξω από τέτοιου είδους αντιπαράθεση.
5. Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορείτε να ελέγξετε πώς περνάει το παιδί στο σπίτι του άλλου γονιού. Το ιδανικό θα ήταν να μπορέσετε να αποφασίσετε από κοινού, τουλάχιστον, τα βασικά στοιχεία της ανατροφής του παιδιού. Εάν δεν μπορέσετε να το κάνετε αυτό, θα πρέπει να αποδεχτείτε ότι δεν μπορείτε να παρεμβαίνετε σε οτιδήποτε συμβαίνει στο σπίτι του άλλου γονιού (εξαιρείται, φυσικά, η περίπτωση που φοβάστε ότι το παιδί διατρέχει αληθινό κίνδυνο εκεί). Καλό είναι, επίσης, να μην ασκείτε πίεση, ανακρίνοντας το παιδί σας και αναγκάζοντάς το να σας πει με κάθε λεπτομέρεια τι έφαγε, πότε κοιμήθηκε, πόση ώρα είδε τηλεόραση κ.λπ. Αυτό θα δημιουργήσει στο παιδί τον φόβο ότι μπορεί να βάλει σε μπελάδες τον έναν γονέα του και αυξάνει τις πιθανότητες να σας πει ψέματα.
6. Ποτέ μην κάνετε το παιδί να νιώσει ενοχές για τις ώρες που περνάει με τον άλλο γονέα. Δεν χρειάζεται να ξέρει ότι εσείς θα νιώθετε μοναξιά ή θλίψη που θα φύγει από το σπίτι. Το παιδί δεν είναι υπεύθυνο για τα συναισθήματά σας και δεν πρέπει του προκαλείτε τον οίκτο, μην το κάνετε να σας λυπάται. Αποχαιρετήστε το με χαμόγελα και πείτε πόσο ανυπομονείτε να μάθετε πόσο όμορφα πέρασε όταν επιστρέψει – ακόμα κι αν δεν το εννοείτε!
7. Σταματήστε άμεσα να ανταποκρίνεστε σε χειριστικές τακτικές του παιδιού σας. Αρκετά συχνά, τα παιδιά των χωρισμένων γονιών, προσπαθώντας να εκφράσουν τη δυσαρέσκειά τους με ένα διαφορετικό τρόπο, προσπαθούν να εκμεταλλευτούν, ίσως, και να τιμωρήσουν τους γονείς τους, που δεν κατάφεραν να τους χαρίσουν μια αγαπημένη οικογένεια μέσα στην οποία θα μπορούσαν να ζήσουν όμορφα παιδικά χρόνια. Έτσι, λοιπόν, απαιτούν περισσότερα δώρα και κάθε είδους χατίρια, εκμεταλλευόμενα το άγχος και την επιθυμία του κάθε γονέα να αποδειχτεί «καλός γονιός».
8. Κρατήστε την προσωπική σας ζωή και τις πιθανές επόμενες σχέσεις σας μακριά από το παιδί. Η γνωριμία του παιδιού με τον καινούργιο σύντροφο του γονέα του πρέπει να γίνεται με αυστηρές προϋποθέσεις.
9. Απαιτήστε από τους δικούς σας γονείς να μην εκδηλώνουν τα αρνητικά συναισθήματά τους σχετικά με το διαζύγιο, μπροστά στα παιδιά, και, φυσικά, να μην κατηγορούν τον έναν γονέα όταν απουσιάζει ο άλλος. Τα παιδιά, θα πρέπει να αισθάνονται ζεστή και ήρεμη την αγκαλιά των παππούδων και γιαγιάδων τους και να μην φοβούνται πως θα πληγωθούν ακούγοντας κατηγορίες για τη μαμά ή τον μπαμπά τους.
10. Αποφύγετε τις μακροχρόνιες αντιδικίες και φροντίστε να μην απορροφηθείτε με τις νομικές πτυχές της έκδοσης του διαζυγίου, τους οικονομικούς διακανονισμούς και το μοίρασμα της περιουσίας, κι έτσι χάσετε την επαφή με τα παιδιά σας.
11. Προσπαθήστε κάποιες φορές να βρίσκεστε όλοι μαζί (στα γενέθλιά τους, σε σχολικές εκδηλώσεις, ή κάποια Σαββατοκύριακα κ.λπ.). Είναι πολύ ωφέλιμο για τα παιδιά, μ’ αυτόν τον τρόπο τα παιδιά νιώθουν ότι η οικογένεια υπάρχει, δεν διαλύθηκε, απλώς άλλαξε μορφή.
Τι όμως δεν θα πουν ποτέ τα παιδιά των χωρισμένων γονέων στους γονείς και τους φίλους τους; Τι θα κρατήσουν για πάντα μέσα τους;
1. Κτίζουμε προστατευτικούς τοίχους γύρω μας
Το έχουμε ξαναζήσει. Δεν θέλουμε οι άνθρωποι να μας αφήσουν όπως έκαναν οι γονείς μας. Θέλουμε να είμαστε ασφαλείς. Και έτσι κτίζουμε τοίχους γύρω μας, που θα μας προστατέψουν από ανθρώπους που θα μας αφήσουν πίσω και θα διαλέξουν άλλο προορισμό.
2. Αναζητάμε τα αγαπημένα μας αντικείμενα
Ίσως γιατί μόνο κοντά σε αυτά νιώθουμε ασφάλεια. Όταν οι γονείς μας χωρίζουν, τα πάντα μοιράζονται στα δύο. Έτσι γνωρίζουμε καλύτερα από όλους, πόσο σημαντικά είναι τα δικά μας πράγματα, ώστε να τα αγκαλιάζουμε όταν νιώθουμε ανασφάλεια.
3. Προτιμάμε τον έναν γονέα περισσότερο από τον άλλο
Όσο και να θέλουμε να μην κάνουμε διακρίσεις ανάμεσα στους δύο γονείς μας, κάποιος πάντα θα είναι απαιτητικός και σκληρός, ενώ ο άλλος πιο δοτικός και ποιο κατανοητικός απέναντι στις απαιτήσεις μας, που αργά ή γρήγορα θα οδηγήσει, στο να γίνει πιο επιθυμητός από τον άλλο.
4. Φοβόμαστε τη δέσμευση
Υποσυνείδητα πάντα, θα υπάρχει ο φόβος στο να μην μας αφήσει η σχέση μας, όπως έγινε και με τους γονείς μας.
5. Είμαστε πιστοί στις σχέσεις μας
Ποτέ δεν θα θέλουμε να χαλάσουμε την οικογένειά μας και να φέρουμε το παιδί μας στη θέση που έφεραν οι δικοί μας γονείς εμάς. Δεν θα θέλουμε να κάνουμε τα ίδια λάθη, για αυτό και θα προσπαθούμε με κάθε τρόπο να έχουμε μια δεμένη και αγαπημένη οικογένεια.
6. Εκτιμούμε την επικοινωνία
Θέλουμε να μιλάμε για τα πάντα και να υπάρχει ειλικρίνεια στις μεταξύ μας σχέσεις. Είτε πρόκειται για την εργασιακή μας σχέση, τη φιλική μας σχέση ή την ερωτική μας σχέση. Οι συζητήσεις λύνουν πολλές διαφορές. Αυτός είναι και ο λόγος που μας αρέσει η ανοικτή και ειλικρινής επικοινωνία.
7. Κριτικάρουμε τα πάντα
Κάνουμε πάντα πολλές ερωτήσεις. Είναι δύσκολο να εμπιστευθούμε τους άλλους. Δίνουμε σημασία σε ανούσια πράγματα και μεταφράζουμε τα πάντα με τον δικό μας τρόπο. Πάντα καχύποπτα και πάντα αρνητικά.
8. Είμαστε δεμένοι με τα αδέλφια μας (αν υπάρχουν)
Κανείς δεν θα νιώσει τον πόνο μας όπως τα αδέλφια μας. Ζουν τον ίδιο πόνο με εμάς και τις ίδιες ανησυχίες, αυτός είναι και ο λόγος που πάντα θα είναι το στήριγμά μας.
9. Θέλουμε να αγαπηθούμε και να γίνουμε αποδεκτοί
Στόχος μας θα είναι να βρούμε ένα έτερον ήμισυ που θα μας καταλαβαίνει, που θα μας νιώθει και που θα μας αγαπήσει πραγματικά. Θέλουμε κάτι που θα μας ολοκληρώνει και θα μας συμπληρώνει. Αυτό θα το καταφέρει μόνο κάποιος που θα θέλει πραγματικά να είναι μαζί μας, παρά τα ελαττώματά μας.
10. Κάνουμε φιλίες που διαρκούν
Στους φίλους όσοι δεν έχουμε αδέλφια, ψάχνουμε αυτό τον άνθρωπο που θα μας καταλάβει και που θα σταθεί δίπλα μας σαν αδερφός/ή. Είναι σημαντικό για εμάς να έχουμε ανθρώπους ειλικρινείς που θα μας στηρίζουν και θα μας αγαπούν ό,τι και αν γίνει.
Αν είστε χωρισμένοι γονείς, θα πρέπει να αγαπάτε το παιδί σας, είτε μένετε μαζί του είτε όχι. Θα πρέπει να μην γεμίζετε την παιδική του ψυχούλα με κακίες για τον μπαμπά ή τη μαμά, ό,τι και αν νιώθετε εσείς. Κρατήστε τα για τον εαυτό σας. Το παιδί το τελευταίο πράγμα που θέλει είναι να ακούει κατηγορίες για τον ένα ή τον άλλο γονιό.
Προστατεύστε το από τέτοιου είδους κουβέντες. Μην το κάνετε να νιώθει διαφορετικό από τα άλλα παιδιά. Στηρίξτε το, αγαπήστε το και κάντε το να νιώσει ασφάλεια.
Τα μάτια αυτών των παιδιών λένε πολλά περισσότερα, από όσα λένε τα χείλη τους. Μπορεί να γελάνε αλλά δυστυχώς μέσα τους πονάνε.
Απλώς δώστε τους περισσότερη αγάπη και κάντε τα να νιώθουν ασφάλεια!
*Η Παρασκευή Παπατσιφλικιώτη είναι δημοσιογράφος (μέλος της Ε.Δ.Σ.Τ.Ε), παιδαγωγός, συγγραφέας και θεραπεύτρια λόγου, με έδρα την Θεσσαλονίκη.
