Όταν πρόκειται ειδικά για τα παιδιά μας, είναι πολύ δύσκολο να συγκεντρώσει κανείς όλες τις απαραίτητες πληροφορίες σε λίγες γραμμές. Σε εποχές που η μία καραντίνα διαδέχεται την άλλη, η σωστή διατροφή, η σωστή ανάπτυξη και φυσικά ο έλεγχος μιας «μόνιμης» πανδημίας, της παιδικής παχυσαρκίας αλλά κι από την άλλη, παιδικού υποσιτισμού, αποτελούν μεγάλες προκλήσεις.
Είναι επίσης πολύ δύσκολο οι κοινωνίες να βρουν αποτελεσματικούς τρόπους παρέμβασης σε τόσο πολυσύνθετα θέματα. Ας αρχίσουμε όμως από τα απλά και αυτονόητα, από την σωστή διατροφική παιδεία στο σπίτι, στο κάθε σπίτι. Κατανοώ φυσικά πως καλή η θεωρία, αλλά τι γίνεται με την πράξη. Θα προσπαθήσω λοιπόν να απαντήσω σε ορισμένα απλά ερωτήματα.
Την προσοχή σας παρακαλώ, ειδικά οι γονείς:
Ποια είναι η εικόνα της παιδικής διατροφής σήμερα;
Σύμφωνα με τις έρευνες, μόνο ένα μικρό ποσοστό των παιδιών και εφήβων, διατρέφεται σωστά. Δυστυχώς η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών βρίσκεται σε πολύ χαμηλά επίπεδα, με το 20% παιδιών και εφήβων να μην καταναλώνει καθόλου φρούτα και λαχανικά. Το λαχανικό που καταναλώνουν περισσότερο είναι οι τηγανιτές πατάτες και η μπανάνα το πρώτο σε κατανάλωση φρούτο (σε ορισμένες περιπτώσεις το μοναδικό). Η διατροφική συμπεριφορά των γονέων επηρεάζει σημαντικά τις επιλογές των παιδιών. Η βελτίωση της διατροφής όλης της οικογένειας θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα.
Την ίδια στιγμή που στο δυτικό κόσμο η παιδική παχυσαρκία καλπάζει, σε πολλές χώρες του κόσμου η φτώχεια, η ανέχεια και η εξαθλίωση οδηγούν τα παιδιά σε σοβαρό υποσιτισμό, με μη αναστρέψιμες επιπτώσεις στην υγεία και την ανάπτυξη τους.
Ο υποσιτισμός αφορά πλέον και τον δυτικό κόσμο παρά τα προβλήματα παχυσαρκίας και την υπερκατανάλωση. Οι κακές διατροφικές επιλογές οδηγούν σε σοβαρές διατροφικές ελλείψεις σε διάφορα θρεπτικά συστατικά όπως είναι το ασβέστιο, ο σίδηρος, οι φυτικές, τα αντιοξειδωτικά και σε υπερκατανάλωση κορεσμένων λιπαρών.
Για να είναι θρεπτικά επαρκές και ισορροπημένο το διαιτολόγιο των παιδιών, θα πρέπει να περιέχει ποικιλία τροφών από κάθε ομάδα τροφίμων, σε ποσότητες ανάλογες με τις ανάγκες του παιδιού. Η συμμετοχή των ομάδων θα πρέπει να είναι σύμφωνη με την πυραμίδα της μεσογειακής διατροφής.
Πόσο σημαντικά είναι όλα γεύματα;
Όταν ένα παιδί υποσιτίζεται, η συμπεριφορά του, η συγκέντρωση και η ακαδημαϊκή του απόδοση επηρεάζονται αρνητικά. Κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί ακόμη κι αν απλώς παραλείψει ένα γεύμα. Τα παιδιά που τρώνε ένα θρεπτικό πρωινό αποδίδουν καλύτερα στο σχολείο, σε σχέση μ’ εκείνα που δεν τρώνε. Ένα σωστό πρωινό βοηθά στην φυσιολογική και υγιή ανάπτυξη των παιδιών. Η απουσία του πρωινού δεν αναπληρώνεται με τα υπόλοιπα γεύματα και τα παιδιά οδηγούνται σε φτωχή θρεπτική κατάσταση, κάτι που τα καθιστά ευάλωτα σε ασθένειες.
Το ίδιο σημαντικό είναι και το πρόγευμα. Τα παιδιά λειτουργούν καλύτερα μέσα στην σχολική αίθουσα, όταν δεν πεινούν.
Ένα παιδί το οποίο παρουσιάζει έλλειψη διαφόρων θρεπτικών συστατικών μπορεί να είναι ευερέθιστο, επιθετικό ή αντίθετα θλιμμένο και απόμακρο.
Ο τρόπος ζωής των γονέων παίζει καθοριστικό ρόλο.
Όταν και οι δύο γονείς έχουν φυσιολογικό βάρος, τα παιδιά έχουν λιγότερες από 10% πιθανότητες να γίνουν παχύσαρκα κατά την ενήλικη ζωή τους, ενώ όταν ο ένας τουλάχιστον γονιός είναι παχύσαρκος, η πιθανότητα αυτή μπορεί να φθάσει το 80%. Η διατροφική συμπεριφορά της οικογένειας έχει άμεση επίπτωση στην διατροφική συμπεριφορά των παιδιών κα κατά συνέπεια στην αύξηση του σωματικού τους βάρους.
Στη σημερινή εποχή εργάζονται και οι δύο γονείς απουσιάζουν πολλές ώρες τις ημέρας από το σπίτι. Η έλλειψη χρόνου οδηγεί συχνά σε εύκολες και έτοιμες λύσεις στο φαγητό. Τα γεύματα στο σπίτι και ιδιαίτερα τα γεύματα των παιδιών στο σχολείο, γίνονται ολοένα και πιο πρόχειρα, ολοένα και πιο φτωχά διατροφικά. Πλέον καταναλώνουμε περισσότερες θερμίδες ημερησίως σε σχέση με 30 χρόνια πριν και αυτό οφείλεται σε μια πληθώρα εδεσμάτων, αναψυκτικών και άλλων προϊόντων που κατακλύζουν τα ράφια των supermarkets αλλά και των ντουλαπιών της κουζίνας μας.
Η καθιστική ζωή, η απουσία δραστηριοτήτων στη γειτονιά, οι πολλές ώρες μπροστά σ’ έναν υπολογιστή, σε μία τηλεόραση και γενικά σε μία οθόνη και οι αυξημένες υποχρεώσεις των σημερινών παιδιών σε σχέση με τα μαθήματα του σχολείου, έχουν συμβάλει σημαντικά στην αύξηση της παχυσαρκίας. Ακόμη κι αν η διατροφή είναι ισορροπημένη, αρκεί η πολύ χαμηλή δραστηριότητα για να οδηγηθούμε σταδιακά στην παχυσαρκία. Η τηλεόραση και οι διαφημίσεις γενικά παιδικών λιχουδιών έχουν επίσης παίξει σημαντικό ρόλο στις διατροφικές επιλογές μικρών και μεγάλων.
Τα παιδιά λοιπόν επηρεάζονται από το οικογενειακό τους περιβάλλον. Γι αυτό λοιπόν θα πρέπει να προσέχουν πρώτα οι γονείς, να βελτιώσουν τις διατροφικές τους συνήθειες, να κάνουν πιο υγιεινές επιλογές στην διατροφή τους και να οδηγούν τα παιδιά σε δραστηριότητες, σε ορισμένες από τις οποίες καλό θα είναι να συμμετέχουν και οι ίδιοι. Όταν οι γονείς τρώνε πολλά φρούτα και λαχανικά, το ίδιο θα κάνουν και τα παιδιά. Έτσι και τα παιδιά θα είναι πιο υγιή και με λιγότερες πιθανότητες να οδηγηθούν στην παχυσαρκία.
Καλή η θεωρία, αλλά ας προχωρήσουμε και στην πράξη!
Ο αρχικός στόχος της διατροφική παρέμβασης, είναι το υπέρβαρο ή παχύσαρκο παιδί να καταφέρει να διατηρήσει το βάρος. Όσο το παιδί θα ψηλώνει τόσο η αναλογία βάρους και ύψους θα πλησιάζει τα φυσιολογικά επίπεδα. Η απώλεια βάρους δεν θα πρέπει να είναι ο πρώτος στόχος. Εάν το διαιτολόγιο του παιδιού είναι έστω και ελαφρώς στερητικό, σε βάθος χρόνου θα επηρεαστεί αρνητικά και μη αναστρέψιμα η ανάπτυξη του.
«Μην αντιμετωπίζετε τα παχύσαρκα παιδιά, ως παχύσαρκους ενήλικες»
Ακόμη και μια μικρή και αργή απώλεια βάρους είναι πολύ σημαντική βοήθεια για το παιδί, το οποίο σε διαφορετική περίπτωση θα συνέχιζε απλά να αυξάνει το βάρος του. Όταν έχει προκύψει μια παθολογική κατάσταση, η οποία σχετίζεται με την παχυσαρκία, τότε επιβάλλεται να γίνει προσπάθεια για απώλεια βάρους και πάλι όμως με υπομονή, εξατομικεύοντας πολύ προσεκτικά το διαιτολόγιο του παιδιού.
Ορισμένες χρήσιμες οδηγίες για πρόληψη και αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας:
1. Προσέξτε το μέγεθος και τον τρόπο παρασκευής των γευμάτων όλης της οικογένειας.
2. Προτρέψτε τα παιδιά να συμμετέχουν στα ψώνια και στο μαγείρεμα.
3. Προτρέψτε τα παιδιά να τρώνε μόνο όταν πεινούν, να τρώνε αργά, να απολαμβάνουν την συντροφιά στο τραπέζι και να σταματούν όταν χορταίνουν.
4. Να τους μάθετε να επιλέγουν τροφές με χαμηλά λιπαρά και παράλληλα πολλά φρούτα και λαχανικά. Έτσι θα είναι πιο εύκολο να καλύπτουν τις θρεπτικές τους απαιτήσεις, χωρίς να υπερκαταναλώνουν θερμίδες.
5. Περιορίστε τροφές με κορεσμένα λιπαρά και αποφύγετε την κατανάλωση trans λιπαρών.
6. Περιορίστε τροφές και αναψυκτικά πλούσια σε ζάχαρη.
7. Μην πιέζεται τα παιδιά να αδειάσουν το πιάτο τους.
8. Οργανώστε τα σνακ ανάλογα με τις ανάγκες του παιδιού, μαθαίνοντας το να χρησιμοποιεί υγιεινές επιλογές, όπως: δημητριακά, ξηρούς καρπούς, φρούτα και λαχανικά.
9. Οργανώστε σωστά τα γεύματα στο σχολείο. Αποφύγετε βιομηχανοποιημένες τροφές, φτιάξτε κάτι φρέσκο και συνδυάστε το με φρούτα, χυμούς και λαχανικά.
10. Να αποφεύγονται τα γεύματα μπροστά στην τηλεόραση ή στον υπολογιστή.
11. Βοηθήστε τα να αυξήσουν την φυσική τους δραστηριότητα.
Να θυμάστε πάντα πως η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας είναι πολύ πιο δύσκολη από την πρόληψη και συχνά οδηγείται σε αποτυχία. Είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να εκπαιδεύουν διατροφικά τα παιδιά και να τα προτρέπουν να έχουν ένα λεπτό και σε καλή φυσική κατάσταση σώμα.
Η προσπάθεια θα πρέπει να εστιάζεται στο πως θα μάθω να τρώω σωστά και όχι στο πως θα κάνω «δίαιτα».
Ιορδάνης Ψωμόπουλος
Dietitian – Mediterranean Diet specialist
Practicing at South Melbourne, Chadstone & Balwyn North