Τα χριστουγεννιατικα έθιμα χάνονται στο βάθος του χρονου.

Μια τέτοια περίπτωση είναι και τα μελομακάρονα. Και μόνο το άκουσμα του ονόματός τους μας φέρνει στο μυαλό Χριστούγεννα. Χριστούγεννα ελληνικά, παραδοσιακά, γεμάτα γλύκα από το μέλι και καρύδια. Όμως από πού ξεκίνησαν, πότε και τι σημαίνει το όνομά τους;

Η ρίζα της λέξης μακαρόνι προέρχεται από την βυζαντινή λέξη «μακαρωνία» που σημαίνει «νεκρώσιμο δείπνο», όπου μακάριζαν τον νεκρό και το οποίο δείπνο είχε ως βάση τα ζυμαρικά. Τα ζυμαρικά προσφέρονται μαζί με ψάρι λόγω του ότι είναι και τα δύο πολύ εύπεπτα και λογικό είναι ότι μετά την ταλαιπωρία της νεκρώσιμου ακολουθίας δεν υπάρχουν “βαριά” φαγητά.

Η μακαρωνία με τη σειρά της έρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «μακαρία» ή «μακάρια» που δεν ήταν άλλο από την ψυχόπιτα, δηλαδή, ένα κομμάτι άρτου, στο σχήμα του σύγχρονου μελομακάρονου, το οποίο το προσέφεραν μετά την κηδεία.

Στον Επιτάφιο λόγο που εκφώνησε ο Περικλής το 430 π.Χ. για τους πρώτους νεκρούς του Πελοποννησιακού πολέμου υπάρχουν μαρτυρίες ότι με τα το τέλος της ομιλίας του στον Κεραμεικό μοιράστηκαν «μακάρια».

Στον χώρο του Κεραμεικού βρίσκονταν γυναίκες που θρηνούσαν όπως ήταν το έθιμο τους νεκρούς του πολέμου, κάτι παρόμοιο με τις σημερινές μοιρολογίστρες, αυτές οι ίδιες δε στο τέλος μοίραζαν και τα «μακάρια» τα οποία είχαν προετοιμάσει από το σπίτι τους. Σύμφωνα με τα ισχύοντα, ένας εκλεγμένος πολίτης που η γνώμη του ήταν συνετή και άξια, έλεγε τον έπαινο τον πρέποντα και η τελετή έληγε. Στην περίπτωση αυτή όμως, «ορίστηκε να μιλήσει ο Περικλής, ο γιος του Ξανθίππου, που ανέβηκε στο βήμα ώστε η φωνή του να φτάνει στα αυτιά όσο το δυνατόν περισσότερων και τότε εξεφώνισε το αριστούργημα της λογοτεχνίας και και επιτομή της δημοκρατίας, κατά την γνώμη μου, τον «ΕΠΙΤΑΦΙΟ» όπως προ είπα.

Στο δεύτερο βιβλίο του έργου αυτού λοιπόν, αναφέρει σχετικά:

Οι Αρχαίοι Αθηναίοι θεωρούσαν ατιμωτικό να μην κηδευτούν εάν πέθαιναν στην μάχη και δεν έβρισκαν τις σωρούς τους (σήμερα επικαλύπτεται αυτό από την θρησκεία μας που επιβάλει την ταφή των σωμάτων των νεκρών πολεμιστών και είναι κάτι που το σέβονται όλοι). Σύμφωνα με το έθιμο τα οστά μεταφέρονταν σε λάρνακα από κυπαρίσσι , σε μία άμαξα για κάθε φυλή των Αθηναίων και στο τέλος τιμητικά μια λάρνακα μεταφερόταν με τα χέρια και σκεπασμένη με σεντόνι, για όσους τα σώματα δεν μπόρεσαν να περισυλλεγούν και να ταφούν («τῶν ἀφανῶν» όπως αναφέρει ο Θουκυδίδης γι’ αυτή την τόσο ευαίσθητη ή πολιτικά ευφυή μεταχείριση, που προσέφερε παρηγοριά στους συγγενείς και κουράγιο στους στρατιώτες, μαζί με το υπέροχο ρητό του Περικλέους « Ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος» ότι ακόμα κι αν δεν βρεθεί το νεκρό σώμα τους αν σκοτωθούν σε μάχη ή ναυμαχία, δεν θα μείνουν ακήδευτοι!. Ἀνδρῶν γὰρ ἐπιφανῶν πᾶσα γῆ τάφος, καὶ οὐ στηλῶν μόνον ἐν τῇ οἰκεία σημαίνει ἐπιγραφή, ἀλλὰ καὶ ἐν τῇ μὴ προσηκούσῃ ἄγραφος μνήμη .

Αυτά λοιπόν που σήμερα μοιράζουμε στις κηδείες για αυτούς που έφυγαν και έγιναν μακάριοι ( ή μακαρίτες ή μακαριστοί) τα κόλλυβα δηλαδή είναι η συνέχεια του αρχαίου εθίμων των «μακαρίων» τα οποία μετεξελίχτηκαν σε μελομακάρονα. Για να δούμε πώς…

Τα μακαρία ή μακάρια αργότερα περιλούστηκαν στο Βυζάντιο με σιρόπι μελιού και ονομάστηκαν: μέλι+μακαρία =μελομακάρια= μελομακάρονα.

Τα μελομακάρονα καθιερώθηκαν ως γλύκισμα του Δωδεκαημέρου , κυρίως από τους Μικρασιάτες Έλληνες και με το όνομα «φοινίκια» επειδή αρχικά στο Βυζάντιο έβαζαν λίγο χουρμά στη ζύμη που είναι ο καρπός του φοίνικα.

Οι Λατίνοι και αργότερα οι Ιταλοί χρησιμοποιούσαν τη λέξη μακαρωνία ως maccarone που τελικά κατέληξε να σημαίνει το σπαγγέτι. Υπάρχει βέβαια και η ετυμολογική ερμηνεία των Ιταλών που αναφέρει ότι η αγαπημένη βασίλισσα των Ιταλών Regina Margarita η οποία σημειωτέον είχε δώσει το όνομα της στην ομώνυμη Πίτσα με τα τρία χρώματα της σημαίας των δηλ Κόκκινο τομάτα, λευκό μοτσαρέλα και πράσινο βασιλικός, λένε λοιπόν ότι σε μια επίσκεψη στην Νότια Ιταλία της είχανε προσφέρει να φάει σπαγγέτι . Όταν ζήτησε να μάθει την τιμή τους ανεφώνησε «””buonissimi , ma caronni ” δηλαδή πολυ νόστιμα μα ακριβά και έκτοτε τα ονομάζουν «μακαρόνι» Προσωπικά δεν αποδέχομαι αυτη την εκδοχή γιατί πρώτα πρώτα δεν ειναι δυνατόν να βάλουν μια βασίλισσα και μάλιστα τόσο αγαπημένη , να πληρώσει για τα σπαγγέτι που έφαγε.

Τέλος, από το μεσαίωνα και μετά στη Γαλλία και την Αγγλία, ένα είδος αμυγδαλωτού μπισκότου ονομάστηκε «macaroon» (το γνωστό σε όλους σήμερα «μακαρόν») τα οποία είναι και πολύ της μόδας τελευταία , λες και εμείς δεν έχουμε τα καλύτερα αμυγδαλωτά !!!!