Για πολλούς, το όνομα της Έφης Αλεξάκη είναι συνυφασμένο με μια σπάνια καταγραφή της ελληνικής παρουσίας στους Αντίποδες.
Και δικαιολογημένα, αφού το πρότζεκτ Greek Australians: In their own image, που υπογράφει η φωτογράφος μαζί με τον ιστορικό Leonard Janiszewski βρίσκεται στο προσκήνιο τα τελευταία χρόνια, με εκθέσεις αποσπασμάτων του πολύχρονου και συνεχιζόμενου ερευνητικού τους έργου να παρουσιάζονται τακτικά εντός και εκτός Αυστραλίας.
Την περασμένη εβδομάδα όμως, η απονομή μιας σημαντικής διάκρισης έστρεψε την προσοχή της παροικίας και του ευρύτερου αυστραλιανού κοινού στη γενικότερη σταδιοδρομία της Ελληνοαυστραλής φωτογράφου.
Ο λόγος για το πρώτο βραβείο που κέρδισε η σειρά Kosmos Insight της ομογενειακής εφημερίδας με έδρα το Σύδνεϋ Ο ΚΟΣΜΟΣ, για το εναρκτήριο τεύχος της – αφιέρωμα στο έργο της Έφης Αλεξάκη.
Φώτο: Facebook/Yiannis Dramitinos
Φώτο: Facebook/O Kosmos
Η πρωτιά στην κατηγορία “Έκδοση της Χρονιάς” απονεμήθηκε στο πλαίσιο των Πολυπολιτισμικών Βραβείων Επικοινωνίας της πολιτειακής πρωθυπουργού της Νέας Νότιας Ουαλίας (Premier’s Multicultural Communications Awards).
Το τεύχος του περιοδικού με τίτλο ‘Effy Alexakis: a Celebration of her work’ πρωτοκυκλοφόρησε τον Μάρτιο του 2020, ως ένθετο της εφημερίδας με τη συνδρομή πάνω από 10 αρθρογράφων που αναλύουν το έργο της.
“Είχα μεγάλη εκτίμηση για το περιοδικό προτού να κερδίσει βραβείο. Χαίρομαι που έτυχε αναγνώρισης. Πολύ περήφανη”, δήλωσε η κ. Αλεξάκη απευθύνοντας ευχαριστίες στους συντελεστές της έκδοσης, αλλά και στους ανθρώπους που έχουν μοιραστεί ανά τα χρόνια τις ιστορίες τους μαζί της για την καταγραφή τους.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ: Οι ιστορίες Ελλήνων μεταναστών που δεν θα σας μάθουν στο σχολείο
Ζωντανεύοντας μέσα από οπτικοακουστικό υλικό ήδη περισσότερες από 2000 προφορικές ιστορίες Ελλήνων της Αυστραλίας, το ερευνητικό έργο του δίδυμου Αλεξάκη – Janiszewski έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον πολλών εντός και εκτός Αντιπόδων που μαθαίνουν για αυτό μέσα από τις παρουσιάσεις φωτογραφικών εκθέσεων και άλλες δράσεις.
Για τις απαρχές του εγχειρήματος μίλησαν πρόσφατα σε μια εκ βαθέων συνέντευξη που παραχώρησαν στη δημοσιογράφο και φοιτήτρια του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Hande Yetkin, αποσπάσματα της οποίας παραθέτουμε παρακάτω:
Ε.Α: Όταν εμείς μεγαλώναμε, οι γονείς μου ήρθαν εδώ τη δεκαετία του 50, και είχαν την εντύπωση ότι θα έβγαζαν κάποια χρήματα και ότι θα γυρνούσαν πίσω (όπως και πολλοί άλλοι Ελληνοαυστραλοί είχαν γυρίσει). Και πιστεύω ότι είναι μία τυπική ιστορία των μεταναστών εδώ. Όταν παίρνουμε συνέντευξη σε ανθρώπους, πάντα λένε ότι σκόπευαν να έρθουν και να δουλέψουν για κάποια χρόνια και μετά να γυρίσουν πίσω. Έτσι όταν ο πατέρας μου πέθανε αρκετά μικρός – στα 55 του – πιστεύω ότι παγιώθηκε η ιδέα ότι δε θα γυρίσουμε πίσω και ότι είμαστε Αυστραλοί. Μεγαλώνοντας, μας λέγανε συνέχεια ότι «είσαι Ελληνίδα». Ήταν πολύ δύσκολο να ζεις σαν Ελληνίδα σε μία χώρα σαν την Αυστραλία, όπου ήθελες να ταιριάζεις, να ανήκεις κάπου. Για τη γενιά της μητέρας μου, ως πρώτη γενιά, δεν άνηκε πια στην Ελλάδα, αλλά ούτε και εδώ ποτέ.
Ο Leonard έκανε ένα μεταπτυχιακό. Σπούδαζε πάνω στην περίοδο της εξερεύνησης χρυσού στην Αυστραλία και μου είπε ότι βρήκε πολλά ελληνικά ονόματα – Ελλήνων που έφτασαν στην Αυστραλία από το 1850, σε αναζήτηση για χρυσό. Μετά το θάνατο του πατέρα μου, άρχισα να συγκεντρώνομαι στη μελέτη των Ελλήνων γενικότερα. Συνδυάζοντας το ενδιαφέρον του Leonard για την ιστορία με το ενδιαφέρον μου για τη φωτογραφία, ταξιδέψαμε σε όλη τη χώρα την περίοδο 1987-1988, τη χρονιά που η Αυστραλία γίορταζε τη δισεκατονταετηρίδα της. Γνωρίσαμε πολλούς ενδιαφέροντες ανθρώπους, εκ των οποίων κάποιοι έψαχναν τις οικογενειακές τους ρίζες. Βρήκαμε αρκετούς ανθρώπους οι οποίοι είχαν σύνδεση με τους πρώτους λαξευτές χρυσού, δηλαδή Ελληνοαυστραλούς τέταρτης και πέμπτης γενιάς. Τους ρωτήσαμε για την ελληνική τους καταγωγή και τι ήξεραν για τους προγόνους τους. Ονομάσαμε το εγχείρημά μας «In Their Own Image» (Με τη δικιά τους εικόνα), καθώς χρησιμοποιούμε προσωπικές φωτογραφίες των Ελληνοαυστραλών που τραβάω, και τις παραθέτω με τα δικά τους λόγια, τις δικιές τους φωνές. Το εγχείρημά μας συνεχίζεται.
Φώτο: Supplied
Από τα πιο διαδεδομένα αυτοτελή “παράγωγα” της έρευνας των Αλεξάκη – Janiszewski είναι το βιβλίο “Greek Cafes & Milk Bars of Australia”. Θεωρείται έκδοση-σταθμός τεκμηριώνοντας την ελληνική ιστορία έμπνευσης του πρώτου milk bar στην Αυστραλία και το μεταίχμιο βρετανικής – αμερικανικής κουλτούρας που κρύβεται πίσω από το “ταπεινό” μαγαζάκι.
Όπως όμως εξηγεί η κ. Αλεξάκη, σκόπιμα είχαν επιλέξει να καθυστερήσουν την έκδοσή του, ενώ πρώτιστο μέλημά τους ήταν “να καταρρίψουμε τα υπάρχοντα στερεότυπα. Όταν οι Έλληνες εμφανίζονταν στα Αυστραλιανά ΜΜΕ, φαινόταν, αυτό που αποκαλώ, ένα φολκλορικό στερεότυπο και εννοώ ακριβώς αυτό” (φώτο παρακάτω)
Σε σχετική ερώτηση, αναφέρει μεταξύ άλλων:
Ε.Α: Υπήρχαν χιλιάδες καφέ σε ελληνικά χέρια. Δε θέλαμε να καλύψουμε τα πρώτα καφέ και milk bars που συναντήσαμε, καθώς νιώσαμε ότι αυτό προωθεί ένα συγκεκριμένο στερεότυπο, δηλαδή δε θέλαμε να παρουσιάσουμε τους Έλληνες απλά σαν ιδιοκτήτες καφέ. Θέλαμε να δείξουμε ότι ήταν ενεργοί στην Αυστραλιανή κοινωνία μέσω μίας πληθώρας απασχολήσεων, όπως οι ακαδημαϊκοί, γιατροί, καλλιτέχνες, μεταλλωρύχοι και πολιτικοί. Εάν είχαμε εκδώσει αυτό το βιβλίο πρώτα, θα είχε ενισχύσει αυτό το στερεότυπο. Εξάλλου, χρειάστηκαν πολλά χρόνια έρευνας για τη δημιουργία αυτού του βιβλίου, καθώς έπρεπε να συλλέξουμε οι ίδιοι όλες τις φωτογραφίες και αφηγήσεις από όλη τη χώρα καθώς και αυτές από την Ελλάδα και τις ΗΠΑ.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ: Το πρώτο milk bar ήταν… ελληνικό!
Αργότερα στο πλαίσιο της συνέντευξης, ο κ. Janiszewski αναφέρεται στην απουσία ιστορικών αποτυπώσεων της ποικιλομορφίας στην Αυστραλία, κυρίως λόγω στήριξης σε υλικό από αγγλόφωνες πηγές ελλείψει αρχείων “με έμφαση στη συλλογή υλικού από μη αγγλόφωνες πηγές”. Και η κουβέντα συνεχίζει τη ροή της:
L.J: […]Τα αρχεία αυτά είναι πολιτισμικά «τυφλά». Οι ιστορικοί διαβάζουν μόνο στα αγγλικά και από αγγλόφωνο υλικό. Έτσι, ως αποτέλεσμα, τι είδους ιστορία μπορούν να αναπτύξουν; μια ιστορία της Αυστραλίας με βρετανική οπτική γωνία. Αυτό το οποίο κάναμε ήταν να συλλέξουμε υλικό από αυτή τη συγκεκριμένη ομάδα, τους Έλληνες, να δείξουμε την ιστορία τους και το πώς αυτή επηρέασε την Αυστραλία, καθώς η κουλτούρα που εμείς έχουμε δεν είναι απλώς βρετανική ή αμερικανική. Υπάρχει μία ποικιλία, αλλά ο κεντρικός άξονας βρίσκεται στραμμένος ακόμα στη βρετανική Αυστραλία. Συλλέγουμε ένα αρχείο και μεταφέρουμε όλες τις φωνές στο χαρτί, δημιουργώντας εκθέσεις, ταινίες κ.α. Αυτό θα συνεχίσει. Έπρεπε να δημιουργήσουμε το δικό μας αρχείο ταξιδεύοντας σε όλη την Αυστραλία, καθώς και σε άλλα μέρη με Ελληνοαυστραλιανή παρουσία, αλλά το υλικό μας δεν προέρχεται μόνο από την Αυστραλία.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ: “Δεν βλέπω όρια μεταξύ των εκφραστικών μέσων της τέχνης”
E.A.: Το κάνουμε αυτό από τις αρχές του ’80.
L.N.: Είμασταν και νέοι κάποτε!
E.A.: Είμασταν κάποτε νέοι (γέλια). Ειλικρινά απολαμβάνουμε πολύ αυτό το πρότζεκτ. Μπαίνουμε στο αυτοκίνητό μας, οδηγάμε κάπου, χτυπάμε την πόρτα κάποιου και ζητάμε να του πάρουμε συνέντευξη. Το μαγνητόφωνο του Leonard είναι έτοιμο και θέτουμε κάποιες ερωτήσεις. Βγάζω φωτογραφίες και αντιγράφω τις πρώτες εικόνες. Μετά προχωράμε στον επόμενο. Έχει γίνει άκρως εθιστικό.
L.N.: Έχουν συμβεί ραγδαίες δημογραφικές αλλαγές. Προσπαθήσαμε να παρακολουθήσουμε αυτές τις γρήγορες αλλαγές. Βρήκαμε, επίσης, Έλληνες σε απρόσμενα μέρη κάνοντας απρόσμενα πράγματα. Έχουμε τόσο υλικό που δεν είχαμε το χρόνο να το αναλύσουμε τελείως και να το εκτιμήσουμε. Επερωτόμαστε πάνω στα πράγματα. Συγκρίνουμε τα αρνητικά με τα θετικά, τα λευκά με τα γκρι. Οπότε, δεν ήταν απλά μία εορταστική ιστορία.
E.A.: Διαθέτουμε ακόμα έδρα στο πανεπιστήμιο. Δε μας πληρώνουν για αυτό, ασχολούμαστε με αυτό το πρότζεκτ γιατί θέλουμε να το κάνουμε, γιατί είναι σημαντικό. Επιπλέον θέλουμε να πάρουμε τα εύσημα για αυτό, ώστε να μπορέσουμε να το αναπτύξουμε με μία ποικιλία άλλων αποδόσεων, όπως εκθέσεις, βιβλία, ομιλίες, ταινίες, δημοσιεύσεις κ.α.
L.N.: Μέχρι, φυσικά, να φτάσουμε στο σημείο που δε θα μπορούμε να το κάνουμε πλέον αυτό. Αλλά οφείλουμε να το συγκροτήσουμε όλο μαζί, διότι καλύπτει μία τεράστια παγκόσμια γεωγραφία. Η συνεργία μεταξύ όλων των υλικών δε θα λειτουργήσει εάν το διαλύσουμε.
E.A.: Αρχίσαμε να κάνουμε εκθέσεις σε όλη τη χώρα. Θέλαμε να το μεταδώσουμε σε όλο το έθνος και να λάβουμε διαφορετικές απόψεις και να έχουμε Έλληνες που θα εκπροσωπούν μία ποικιλία περιοχών. Οι άνθρωποι θα έρχονταν σε εμάς με νέες ιστορίες, νέες φωτογραφίες, νέες πληροφορίες. Διαθέτουμε ένα τεράστιο αρχείο.
L.N.: Για παράδειγμα, ακόμα και σήμερα δουλεύουμε πάνω σε μία βιογραφία μίας οικογένειας από την οποία πήραμε συνέντευξη το 1987. Ξαφνικά έγινε προφανές ότι συσχετιζόταν με άλλες οικογένειες και τις αφηγήσεις τους με τρόπο που δεν τον είχαμε συνειδητοποιήσει πιο πριν. Μαθαίνουμε ακόμα από το ερευνητικό αρχείο που διαθέτουμε […] Οι ιστορικοί σε αυτή τη χώρα ερευνούν τα γραπτά κείμενα. Χρησιμοποιούν τις εικόνες μόνο συμπληρωματικά, αλλά οι φωτογραφίες είναι αληθινά ντοκουμέντα, τα οποία μπορούν να δώσουν πληροφορίες που το γραπτό υλικό δεν προσφέρει[…]
* Τα αποσπάσματα έχουν αναπαραχθεί με άδεια και προέρχονται από συνέντευξη που πραγματοποίησε η βασισμένη στην Αθήνα δημοσιογράφος Hande Yetkin για λογαριασμό της εφημερίδας Atina Haber. Τη μετάφραση στα ελληνικά επιμελήθηκε ο Αλέξανδρος Τάγκος.